16 mei Klimaatuitspraak Europees Hof voor de Rechten van de Mens
Verein KlimaSeniorinnen Schweiz and Others v. Switzerland
Inleiding
Het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) heeft als eerste internationale gerechtshof geoordeeld dat klimaatverandering een mensenrechtenkwestie is. In dit artikel gaan wij in op de belangrijkste aspecten van de uitspraak en de mogelijke impact die de uitspraak kan hebben.
De uitspraak
De eisers zijn een grote groep Zwitserse gepensioneerde vrouwen in een vereniging, die zichzelf de KlimaSeniorinnen noemen. Zij stapten naar de rechter met de stelling dat Zwitserland hun mensenrechten schendt door onvoldoende te doen om klimaatverandering tegen te gaan. Bij de nationale instanties werden ze niet-ontvankelijk verklaard, zowel door de administratieve autoriteiten als door de rechters in twee verschillende instanties. Hierna brachten zij de zaak voor het EHRM.
Het argument van de KlimaSeniorinnen is dat zij gezien hun leeftijd kwetsbaar zijn voor opwarming van de aarde en de impact die hittegolven en hittestress hebben op de gezondheid, en dat Zwitzerland hun mensenrechten schendt door onvoldoende te beschermen tegen klimaatverandering.
Het EHRM geeft de KlimaSeniorinnen op veel punten gelijk, de belangrijkste punten zijn als volgt:
- Het EHRM oordeelt dat het niet effectief ingrijpen tegen klimaatverandering door Zwitserland een schending van mensenrechten oplevert.
- Artikel 8 EVRM waarborgt het recht op een veilig privé- en familieleven. Hieruit leidt het EHRM de positieve verplichting af om wetgeving en maatregelen te ontwikkelen en implementeren die de effecten van klimaatverandering tegen gaan. Doet een land dit niet, en is er dus geen effectieve bescherming tegen de effecten van klimaatverandering op het leven, de gezondheid, het welzijn en de kwaliteit van leven, levert dit een mensenrechtenschending op.
- Zwitserland heeft geen voldoende en compleet nationaal wettelijk kader om klimaatverandering tegen te gaan. Zo hebben de Zwitserse autoriteiten geen limieten op de uitstoot van CO2 gesteld en heeft het land oude doelstellingen om broeikasgassen te verminderen niet gehaald.
- Een vereniging kan ontvankelijk zijn om op te komen voor de rechten van een groep mensen.
Het EHRM benadrukt hierbij dat klimaatverandering een probleem is voor de mensheid en dat het daarom toegestaan is dat verenigingen juridisch actie ondernemen wanneer het om klimaatverandering gaat.
De vier vrouwen die individueel als eisers optraden werden echter niet-ontvankelijk verklaard omdat zij niet voldoende konden aantonen zelf slachtoffer te zijn van klimaatverandering.
- De gevaren van klimaatverandering voor mensenrechten worden volgens het EHRM bevestigd in de wetenschap. Het causale verband tussen een gebrek aan actie tegen klimaatverandering en de gevaarlijke gevolgen van klimaatverandering is volgens het EHRM duidelijk. Het EHRM oordeelt dat Zwitzerland de klimaatdoelstellingen moet aanpassen gebaseerd op wat nodig is vanuit de wetenschap.
De uitspraak van het EHRM is bindend voor Zwitzerland, wel laat het EVRM het aan het Zwitserland zelf over om in te vullen hoe ze het klimaatbeleid gaat aanpassen zodat het land in 2050 klimaatneutraal is.
Discussies over de impact van de zaak
De zaak kan op verschillende manieren impact hebben. De hoogste rechtsprekende instantie op het gebied van mensenrechten in de Europese Unie heeft nu bevestigd dat klimaatverandering een mensenrechtenkwestie is. Dit kan precedentwerking hebben binnen, maar ook buiten de Europese Unie. Het is een aannemelijke verwachting dat de reikwijdte van de uitspraak niet beperkt is tot alleen Zwitserland en de Europese Unie, doordat de uitspraak in lopende en toekomstige zaken aangehaald zal gaan worden. Dit gebeurde dan ook al in het hoger beroep van Shell vs Milieudefensie. Ook de toegang tot de rechter als het gaat om klimaatkwesties kan door deze uitspraak zijn vergroot, dit komt door de grote, wereldwijde aandacht die dit arrest krijgt. Dit gebeurde ook met de Urgenda uitspraak. De uitspraak kan ook in Nederland ondersteunend werken voor andere stichtingen en personen om een klimaatzaak te starten.
Er is discussie over de vraag of de zaak invloed zal hebben op rechtszaken tegen bedrijven die veel impact hebben op klimaatverandering. Er kan beargumenteerd worden dat omdat ook bedrijven geen inbreuk mogen maken op mensenrechten (zoals is vastgelegd in de OESO-richtlijnen), de uitspraak ook voor bedrijven kan gaan doorwerken. Aan de andere kant ziet deze uitspraak wel specifiek op wat de staat moet doen tegen klimaatverandering, het gaat niet specifiek over de verantwoordelijkheden van bedrijven.
Concluderend
Het zal uit de praktijk blijken welke impact de uitspraak van het EHRM gaat hebben op klimaatzaken wereldwijd, maar vooropgesteld kan worden dat de eerste keer dat een internationaal hof voor mensenrechten zich heeft uitgesproken over klimaatverandering en de relatie tot mensenrechten wereldwijd aandacht heeft gekregen.
Dit artikel is geschreven door Anne Verberne.
